پوشش و عدم پوشش اینکوترمز

پوشش و عدم پوشش اینکوترمز

محمدعلی مجد

پس از گذشت چند ماه از ارائه نسخه جدید اینکوترمز توسط اتاق بازرگانی بین­المللی (ICC) اولین فکری که به طور طبیعی به ذهن متبادر می­شد، شرح تفاوتهای اینکوترمز 2020 با نسخه قبلی 2010 بود. این کاری است که به یاری خدا در اولین فرصت انجام خواهم داد، اما گشت وگذار کوچکی در فضای سایبری و صحبتی کوتاه موکلین این شگفتی را در من پدید آورد که هنوز برای خیلی از ما هدف و کارکرد اینکوترمز آنچنان که باید شناخته شده و جا افتاده نیست. پس واجبتر آن بود که اینبار به بهانه انتشار نسخه جدید به طور کاملاً خلاصه حوزه پوشش این اصطلاحات تجاری قدیمی را شرح داده و در فرصتی دیگر به سراغ نوآوریها و تغییرات اینکترمز 2020 بپردازم.

استفاده از اصطلاحات اینکوترمز ریسک­ها، تعهدات و مسئولیت­های طرفین یک قرارداد بیع را لااقل در پاره­ای از موارد معلوم می­کند. به طور مشخص در نسخه 2020 هر کدام از اصطلاحات 10 ماده دو قسمتی را ضمیمه خود دارد که موارد زیر را در باره فروشنده و خریدار بیان می­نماید:

• تعهدات کلی شامل تهیه کالا، سیاهه بازرگانی و مدارک مطابقت از سوی فروشنده و پرداخت قیمت از سوی خریدار؛
• نحوه، مکان و زمان تحویل کالا به خریدار؛
• زمان، مکان و شرایط انتقال ریسک از بین رفتن یا آسیب دیدن کالا از فروشنده به خریدار؛
• مسئولیت ترتیبات و قرارداد حمل و نقل؛
• مسئولیت تهیه پوشش بیمه؛
• ارائه اسناد مربوط به حمل یا تحویل کالا به متصدی حمل و نقل به نحوی که خریدار قادر به تحویل گرفتن کالا یا عنداللزوم حمل و نقل آن باشد؛
• تعهد انجام تشریفات صادرات، ترانزیت و واردات شامل پروانه صدور، ایمنی کالا و بازرسی پیش از حمل؛
• بسته­بندی و علامت­گذاری کالا متناسب با حمل آن؛
• هزینه­هایی که به عهده هر یک از طرفین است؛
• اطلاعیه­ها و اخطارهایی که هریک از طرفین در زمان مقتضی باید به طرف دیگر بدهد.

از منظر حقوقی اما اینکوترمز را در سه دسته قواعد می­توان خلاصه نمود. در وهله اول، انتخاب هر یک از اصطلاحات اینکوترمز  تعهدات و مسئولیت­های طرفین قرارداد بیع در هر مرحله از فرآیند انتقال کالا را مشخص می­کند. این تعهدات به طور معمول در رابطه با ترتیبات حمل و نقل، ارائه اسناد و مدارک، بیمه، اخذ مجوز صادرات، ترخیص کالا برای واردات، لجستیک، بسته بندی و مانند اینها حائز اهمیت است. استفاده از اینکوترمز اگر به صورت صحیح انجام شده باشد، به روشنی مسئولیت­های طرفین قرارداد در رابطه با موارد فوق را مشخص و احتمال چالش­های حقوقی را به طور قابل ملاحظه کاهش می­دهد.

دومین مسأله، هزینه­هایی است که در رابطه با مواردی مثل حمل و نقل، بسته بندی، بارگیری و تخلیه، بازبینی کالا، مسائل ایمنی، صادرات و بیمه به تناسب بر هر یک از طرفین تحمیل می­شود. باید دقت داشت که لزوماً هزینه و مسئولیت در رابطه با موارد ده­گانه فوق با یکدیگر مطابق نیستند. توضیح آنکه ممکن است بر اساس اصطلاحات اینکوترمز مسئولیتی بر عهده خریدار یا فروشنده بار شود اما هزینه آن را طرف مقابل بپردازد. مثلاً، اغلب (و نه همیشه) فروشنده مکلف است مدارک و اطلاعات لازم برای ترخیص کالا را در اختیار خریدار بگذارد اما هزینه تهیه و ارسال این مدارک و نیز هزینه عملیات ترخیص کالا به عهده خریدار است. انتقال ریسک سومین موردی است که توسط قواعد اینکوترمز مشخص می­گردد. هر یک از قواعد اینکوترمز به روشنی مشخص می­کند که فروشنده کالا را کی، کجا و به چه کیفیتی تحویل خریدار یا متصدی حمل و نقل می­دهد. این بدان معنیست که از آن نقطه به بعد خطر از بین رفتن یا آسیب دیدن کالا یا به زبان حقوقی ضمان عیب و تلف مبیع به خریدار منتقل می­شود.

اما به همان اندازه که دانستن دایره شمول اینکوترمز اهمیت دارد، در نظر داشتن موارد خارج از پوشش اینکوترمز هم تأثیر بسزایی در واقع بینی طرفین قرارداد دارد. افراد باید بدانند که اینکوترمز در هیچ حالتی جایگزین قرارداد فروش نیست. شرایط صحت قرارداد بیع یا به عبارت ساده­تر اینکه آیا اصلاً قرارداد فروش منعقد شده یا نه خارج از دایره اینکوترمز است. همچنین، مشخصات کالا شامل کیفیت و کمیت آن و از سوی دیگر مبلغ قرارداد و روش پرداخت (شامل محل و ارز مورد نظر طرفین) و نیز قواعد مربوط به انتقال مالکیت باید در قرارداد فروش بیاید. نقض قرارداد فروش و پیامدهای ناشی از عدم اجرای تعهدات قراردادی نیز ربطی به اینکوترمز ندارد. مسائل مربوط به اعمال تعرفه­ها و ممنوعیت­های صادرات و واردات در دایره نظم عمومی کشورها بوده و اینکوترمز تاب مقاومت در برابر قواعد امری کشورها را ندارد. همچنان است مسائل حقوقی نظیر فورس ماژور، مالکیت معنوی، روشهای حل و فصل اختلافات و مانند آن که خارج از دایره شمول اینکوترمز است. حتی مسائلی مانند بازرسی کالا، بیمه و حمل و نقل هم در سطح تعهدات کلی آن هم در برخی از اصطلاحات اینکوترمز آمده و در صورت نیاز باید در قراردادهای فروش، بارنامه و بیمه تشریح گردد.

از سوی دیگر باید توجه داشت که فلسفه پیدایش اینکوترمز استاندارد سازی گوشه­ای از شرایط تجارت بین­الملل با هدف ایجاد فهم مشترک و در نتیجه تسهیل تجارت بین افراد از نقاط مختلف جهان بوده است. استاندارد سازی همواره با ساده­سازی همراه است و در نتیجه برای کالاهای خاص که فروشنده و مشتری مخصوص به خود را دارد باید قراردادها و ترتیبات خاص در نظر گرفت و از استفاده از اینکوترمز خودداری نمود.